Obecny powiat pabianicki to nie pierwszy twór, który można nazwać mianem „ziemi pabianickiej”. Ba! Pabianice przez większość swej historii były centrum administracyjnym wcale nie tak małego obszaru. Trwało to od końca wieku XI do końca XVIII.
Cofnijmy się jeszcze dalej. Ziemie tutejsze należały do Piastów. Były to tereny dzikie i bagniste. Dopiero w połowie XI wieku zaczęły powstawać w dorzeczu Dobrzynki osady założone przez ludność przysłaną przez książąt piastowskich. Wielkim trudem było karczowanie lasów i wyrywanie z rąk natury każdego skrawka ziemi pod przygotowanie pól uprawnych. Były to osady służebne zwane chropami, a całość po prostu kasztelanią chropską. Ludność składała daniny i odrabiała powinności do zamku w Sieradzu. Tereny te położone są w historycznym centrum ziem łęczyckiej i sieradzkiej.
Wzgórze zamkowe w Sieradzu. W tym miejscu znajdował się gród sieradzki, dawna "stolica" kasztelanii chropskiej
W roku 1086 księżna Judyta podarowała chropy kapitule krakowskiej. Była to ofiara złożona w intencji narodzin potomka. Prośby zostały wysłuchane i w roku 1085 przyszedł na świat Bolesław, zwany potem Krzywoustym. W kościele św. Mateusza wmurowana jest tablica upamiętniająca darowiznę księżnej Judyty. Jest to kopia tablicy przekazana w XVII wieku przez kapitułę. Oryginalną umieszczono w roku 1634 w katedrze wawelskiej.
Stary herb Pabianic wmurowany w ścianę kościoła św. Mateusza
Chropy podarowane kapitule rozciągały się na obszarze około 200 km kw i obejmowały tereny od Dobrzynki po dzisiejszy Rzgów. Centrum administracyjnym z początku na krótko było prawdopodobnie Piątkowisko. Tak samo też zaczęto nazywać w połowie XIII wieku chropy. Wieś położona była w centrum dóbr, a nazwa miała oznaczać związek pięciu wsi. W I połowie XIV wieku założono miasto Pabianice, od których zaczęto zwać ziemie: kasztelanią pabianicką, kluczem pabianickim, lub wyniośle „państwem pabiańskim”.
Kapituła zarządzała terenem poprzez dzierżawców zwanych też regensami, lub tenutariuszami. Sprawowali oni swój urząd przez trzy lata. Od roku 1467 na terenie dóbr znajdowały się dwa miasta. Prawa miejskie dostał wtedy Rzgów. W połowie XV wieku kapituła zarządziła lustracje, które miały odbywać się co trzy lata za sprawą wybranych kanoników. Najbardziej znanym z nich był Jan Długosz. Największy rozwój przyniósł złoty wiek XVI. Powstawały nowe wsie, zyski rosły, a ludności przybywało. Kapituła posiadała huty szkła w Hucie Dłutowskiej i Hucie Wiskickiej, oraz hutę żelaza w Ldzaniu. Pabianice i Rzgów mogły swobodnie przewozić i handlować solą z żup krakowskich. Próbowano nawet założyć trzecie miasto-Brus. Jednak nie udało się. Rozwoju nie powstrzymały zarazy, pożary i przemarsze wojsk. Siedzibą regensów był dwór pabianicki. Nowa, wspaniała siedziba wzniesiona została właśnie w XVI wieku. Uwierzycie, że Pabianice miały nawet swój statek i spichlerz we Włocławku? Właśnie tak było! Zakupiono szkutę i wywożono do Gdańska nadmiar zboża. Nazywanie dóbr „państwem pabiańskim” nie było wcale takie na wyrost. Ziemie były wyizolowane od reszty Polski i zarządzane przez kapitułę krakowską. Rolnicy nie mogli nawet wywozić płodów po za swe „państwo”. Dlatego też sytuacja Pabianic na przełomie wieków XVI i XVII była lepsza niż wielu innych miast w Polsce.
Dwór obronny kapituły krakowskiej w Pabianicach. Siedziba regensów i symbol dawnej świetności
Do XVII wieku trwał rozwój miasta i dóbr pabianickich. Podobnie jak w innych rejonach Polski dobrą passę przerwał najazd Szwedów. Dzieła zniszczenia dopełniły plagi i pożary. Tym razem pomimo zaciągania pożyczek Pabianice nie były w stanie się tak szybko podnieść. Nieco lepsze czasy przyszły po I rozbiorze Polski, jednak nie udało się przywrócić dawnej świetności.
Rzgów, dawniej miasto należące do dóbr pabianickich, dziś znajduje się w powiecie łódzkim wschodnim.
W roku 1793 nastąpił drugi rozbiór Polski. Pabianice weszły w skład Prus Południowych. Wtedy po setkach lat kapituła utraciła we ziemie, które przeszły w ręce rządu pruskiego. Nastąpił również upadek miasta i dóbr pabianickich.
Przez siedem wieków dobra pabianickie stanowiły największe źródło dochodów kapituły krakowskiej. Granica „państwa pabiańskiego” była nieco inna niż granica dzisiejszego powiatu pabianickiego. Dlatego właśnie nie było wspomniane o Lutomiersku, czy Kazimierzu, które nigdy nie wchodziły w skład kasztelanii. Istniała nawet rywalizacja pomiędzy miastami. Jeśli zaznaczyć na mapie obszar podległy kapitule w okresie największej świetności, to obejmuje on tereny od Ldzania na zachodzie do dzisiejszej gminy Brójce w powiecie łódzkim wschodnim. Na północy granicę można zaznaczyć w rejonie dzisiejszego rozjazdu dróg w Porszewicach. Dalej rozciągała się już "ziemia lutomierska". Dzisiejsza łódzka Retkinia, czy Olechów również należały do Pabianic. Południowa granica biegła od Orzku do Woli Kutowej i Dalkowa (omijając Tuszyn). Tereny kapituły krakowskiej miały obszar ponad 500 km kw (dzisiejszy powiat ma około 493 km kw).
Kościół w odległych Kurowicach. Wieś przez wieki należała do dóbr pabianickich (dziś powiat łódzki wschodni)
Największy rozwój miasta nastąpił w XIX wieku, gdy Pabianice włączono do Królestwa Polskiego i wpisano je na listę powstających ośrodków włókienniczych. Ze słabego miasteczka, któremu groziła wtedy utrata praw miejskich, stały się największym ośrodkiem przemysłowym obok Łodzi (więcej przeczytasz w historii Pabianic).
W roku 1999 w ramach nowej reformy administracyjnej utworzono powiat pabianicki. Tym samym miasto znów stało się centrum administracyjnym części ziem, jakie należały przez setki lat do kapituły krakowskiej. Po za granicą znalazły się niestety gmina i miasto Rzgów, oraz gmina Brójce. Do powiatu należy natomiast rozległa gminy Lutomiersk sięgające aż pod Poddębice, „miejska” gmina Ksawerów, oraz miasto Konstantynów Łódzki. Obecna „Ziemia Pabianicka” znajduje się w samym centrum województwa łódzkiego, graniczy z jego stolicą i zamieszkana jest przez około 120 tys. ludzi.
