Przez powiat pabianicki przetoczyła się II wojna światowa. Przypominają o niej pomniki i tablice pamiątkowe.
Społeczność żydowska (Pabianice)
Foto: SYNAGOGA- Mieczysław Rozwens lata 20 XX wieku, ze zbiorów Seweryna Grambora "Pabianice ocalić od zapomnienia"
Na Starym Mieście w 1847 roku zbudowano synagogę. Zdewastowana przez hitlerowców podczas II wojny światowej została rozebrana w 50. latach za zgodą władz komunistycznych. Początki osadnictwa ludności wyznania mojżeszowego w Pabianicach znajdujemy już w czasach rządów kapituły krakowskiej.
.jpg)
W 1794 r. przybyły do Pabianic 4 rodziny żydowskie (15 osób), w kolejnych latach liczba Żydów sukcesywnie wzrastała. Pierwotnie swoje nabożeństwa odprawiali w osobnych domach modlitw. W 1847 r. po decyzji żydowskiej starzyzny dla 560 wiernych wybudowano synagogę na wschodnich krańcach miasta. Stąd też wzięła się późniejsza nazwa ulicy – Bóźniczna. Synagogę ufundowali bracia Mamelak, miejscowi żydowscy fabrykanci. W 1880 r. synagogę odrestaurowano, przebudowano i upiększono z zewnątrz. Dostawiono też przybudówkę. Pieniądze na prace murarskie pochodziły ze składek gminy żydowskiej.
_1.jpg)
Klasycystyczna synagoga przetrwała II wojnę światową, choć w październiku 1939 r. hitlerowcy zniszczyli jej wnętrze. Kres istnienia budynku położyła dopiero decyzja komunistycznych władz miasta. Po zgodzie Wydziału Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi (czerwiec 1960 r.) rozebrano obiekt przy ówczesnej ul. Fornalskiej. Na początku lat 90. XX w. z inicjatywy władz Pabianic i ziomkostwa Żydów pabianickich w Izraelu ufundowano także tablicę upamiętniającą 50. rocznicę likwidacji miejscowego getta żydowskiego.
Miejsce po mezuzie znajdziemy we framudze drzwi przy ulicy Bóźnicznej. Mezuza to zwitek pergaminu z naniesionymi dwoma fragmentami Tory umieszczany w pojemniku, który zawiesza się na zewnętrznej prawej framudze drzwi do domu.
Granice getta wyznaczają dziś pamiątkowe tablice wmurowane w chodniki. Kamienne, pamiątkowe płyty to pomysł Towarzystwa Miłośników Dziejów Pabianic, zrealizowany dzięki hojności osób, które wpłacały na ten cel pieniadze na zrzutce publicznej. Dwie z czterech tablic zostały zamontowane w pobliżu skrzyżowania ulic Konstantynowskiej i Warszawskiej (na wysokości skweru im. Lubońskiego) oraz u zbiegu ul. Bóźnicznej i Warszawskiej. Kolejne są po zachodniej stronie getta, czyli przy skrzyżowaniu ulic Batorego i Warszawskiej i Starego Rynku.
Bibliografia: Aneta Adamczyk „Pabianice przewodnik po historii i współczesności miasta”, TMDP
foto: Towarzystwo Miłośników Dziejów Pabianic
Pomnik samolotu Łoś” (Dłutówek)
6 września 2009 r. w 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej w Dłutówku odsłonięto pamiątkowy obelisk w miejscu lądowania zestrzelonego w walce powietrznej samolotu bombowego PZL – P 37 B „Łoś” (72.16) z 212 Eskadry Bombowej. Pomysłodawcą budowy pomnika – makiety samolotu bombowego PZL – P 37 B „Łoś” w skali 1:1 jest pilot Polskich Linii Lotniczych „Lot” kpt. Wojciech Tomaszewski i Jan Rybak – obaj mieszkańcy Dłutowa. 4 września 1939 r. startując z lotniska w Kucinach koło Aleksandrowa Łódzkiego otrzymał zadanie bombardowania niemieckich kolumn zmotoryzowanych w rejonie Wielunia. Z zadania tego żadna z załóg nie powróciła. Samolot por. obs. Kazimierza Żukowskiego został zestrzelony nad wsią Ślądkowice i upadł na pole Stefana Dychto. Cała załoga zginęła. Wszyscy są pochowani na cmentarzu w Dłutowie.
Samolot ppor. obs. Kazimierza Dzika zestrzelony w walce powietrznej wylądował w rejonie wsi Dłutówek. Z płonącego samolotu przed lądowaniem wyskoczyło dwóch członków załogi. Ostrzeliwani przez Niemców uratowali się (kpr. strz. Aleksander Danielak i Konstanty Gołębiowski). Uratowało się też dwóch pozostałych członków załogi ppor. obs. Kazimierz Dzik i ppor. pil. Feliks Mazak.
Bibliografia: www.dlutow.pl/index.php/zabytki
Niemiecki Obóz – Lager in Konstantinow (Konstantynów Łódzki)
27 stycznia 1940 roku w Konstantynowie Łódzkim powstał obóz dla wysiedlonej ludności polskiej. Został on usytuowany na terenie przedwojennej fabryki włókienniczej Karola Steinerta i braci Schweikert (Schweike) przy ul. Łódzkiej. Kierowano do niego ludność wysiedlaną głównie z Kraju Warty, Pomorza i Polski centralnej. Osoby przebywające w obozie początkowo wywożono dalej do Generalnego Gubernatorstwa, a od kwietnia 1941 roku więźniów zaczęto wysyłać na roboty przymusowe do Niemiec.
Przez obóz przeszło od 40 do 42 tysięcy więźniów. Zmarło około 700 osób zidentyfikowanych, chociaż liczba ta prawdopodobnie przekroczyła 1000 osób. W 1941 roku w obozie przebywali też polscy Żydzi i księża przewiezieni później do Dachau. Lager został zlikwidowany 16 sierpnia 1943 roku. Na jego miejscu Niemcy utworzyli obóz dla dzieci i młodzieży ze wschodu (Rosja, Ukraina, Białoruś). Wiosną 1942 roku zmarło 150 osób, głównie dzieci, młodzieży i ludzi starszych. Jednorazowo w obozie przebywało ponad 800 osób, chociaż zdarzały się okresy, kiedy w Konstantynowie przebywało 4-5 tysięcy więźniów (1940-1941). Dla upamiętniania ofiar przed dawnym obozem stanął pomnik z nazwiskami zidentyfikowanych ofiar obozu.
Bibliografia: www.43bis.media.pl
